NASA-ina misija Juno, koja od 2016. proučava Jupiter i njegove mjesece, donosi nova, spektakularna otkrića – od podzemnih tokova lave na Iou do masivnih ciklona koji se sudaraju na sjevernom polu najveće planete Sunčevog sistema.
Zbog kvara na motoru, Juno je ostao u širokoj polarnoj orbiti i svakih 53 dana prilazi Jupitera i njegovim satelitima. Uprkos tome, sonda je prikupila ogroman broj podataka, naročito o regijama koje prethodno nisu bile temeljito proučavane – poput planetarnih polova, piše Space.com.
Na sjevernom polu Jupitera nalazi se prostrana kapa od stratosferske izmaglice, koja je hladnija od okoline za 11 stepeni Celzijusa. Oko te regije pušu mlazni vjetrovi brzinom većom od 160 km/h.
Ispod ove izmaglice nalazi se ogromna centralna ciklona širine oko 3.000 kilometara, okružena s osam manjih ciklona, svaki širine između 2.400 i 2.800 kilometara – veličine koje daleko nadmašuju bilo što slično na Zemlji.
Juno prati kretanje ovih ciklona pomoću kamera i infracrvenih instrumenata (JunoCam i JIRAM), bilježeći njihovo približavanje polu kroz fenomen poznat kao “beta drift”. Na Zemlji, cikloni ne dolaze do polova jer im ponestaje topli, vlažni zrak. No, na Jupiteru to nije slučaj.
Nakon što stignu do pola, cikloni se međusobno odbijaju:
– Ove sile uzrokuju da se cikloni ponašaju kao opruge u mehaničkom sistemu, rekao je Yohai Kaspi iz Weizmann instituta.
– To stabilizira čitavu konfiguraciju, ali i uzrokuje da se cikloni osciliraju oko svojih središnjih pozicija dok sporo rotiraju oko pola.
Odvojeno od atmosferskih istraživanja, Juno je izveo više preleta iznad Ioa – najvulkanskijeg tijela u Sunčevom sistemu.
Tokom preleta 27. decembra 2024, zabilježena je dosad najenergičnija vulkanska erupcija na Iou. Ista erupcija bila je aktivna i prilikom povratka Junoa 2. marta, a očekuje se da će biti aktivna i za naredni prelet 6. maja, kada će se sonda približiti na samo 89.000 kilometara iznad površine.
Uz pomoć Mikrotalasnog radiometra (MWR) i infracrvene kamere JIRAM, naučnici su otkrili toplotne anomalije ispod površine – što ukazuje na prisustvo podzemnih tokova lave.
– Kada smo kombinovali podatke iz MWR-a s JIRAM slikama, bili smo iznenađeni. U svim geografskim pravcima vidjeli smo tragove hlađenja lave ispod površine, izjavila je Shannon Brown iz NASA-e.
Iako je ranije isključena teorija o velikom podzemnom okeanu magme, ovi tokovi mogli bi objasniti česte vulkanske aktivnosti na Iou. Prema proračunima, oko 10% unutrašnjosti Ioa sadrži ove tokove u fazi hlađenja.
Brown je to slikovito objasnila:
– Vulkani, polja lave i podzemni tokovi na Iou djeluju kao automobilski radijator – efikasno prebacuju toplotu iz unutrašnjosti prema površini i hlade se u vakuumu svemira.
Najnoviji rezultati misije Juno predstavljeni su 29. aprila na Generalnoj skupštini Evropske geonaučne unije (EGU) u Beču.
