Metastaze su ono što rak čini posebno smrtonosnim. Dok neki oblici raka ostaju lokalizovani, drugi se šire po tijelu, naseljavajući nova mjesta i otežavajući terapiju, a zašto se to dešava objašanjava dr Govinda Eriat, specijalista hematologije i transplantacije koštane srži.
Svaka ćelija raka u tumoru je kopija prve ćelije koja je izbjegla nadzor imunog sistema i postala “besmrtna”.
“Metastaze su glavni razlog zašto je rak često smrtonosan. Tumorske ćelije, dok se kreću ka novim mjestima u tijelu, komuniciraju sa različitim proteinima i ćelijama domaćina kako bi ih savladale. To je poput invazije u kojoj ćelije raka preuzimaju kontrolu, a posljedice mogu da budu razorne”, objašnjava dr Eriat.
Različite vrste raka ponašaju se drugačije, jer potiču iz različitih tkiva. Na primjer, način na koji se rak bubrega širi nije isti kao kod raka dojke. Svaki organ nastaje iz specifičnog embrionalnog sloja, što znači da su i mehanizmi rasta i metastaza različiti.
Ćelije raka djeluju kao bjegunci – izmiču imunom sistemu i zaštitnim mehanizmima tijela, skrivaju se i čekaju povoljan trenutak da ponovo napadnu.
“Rak nastaje kada se genetske mutacije spoje sa vanjskim faktorima, poput starenja, poremećaja sna i fizičkog pritiska na ćelije u tkivu”, ističe dr Eriat.
Narušeni odnosi između ćelija, kao i neravnoteža faktora rasta i citokina (proizvodi imunih ćelija), mogu da stvore idealne uslove za širenje raka. Istraživanja objavljena u časopisu Nature ukazuju na to da čak i prisustvo bakterija unutar tumora može da podstakne metastaze.
Da bi se proširile, ćelije raka razgrađuju zidove krvnih sudova i limfnih čvorova, omogućavajući sebi prolaz kroz organizam. Također mogu da izbjegnu detektovanje imunog sistema.
Jedan od ključnih procesa u širenju raka je epitelno-mezenhimalna tranzicija (EMT). Tokom EMT-a, ćelije raka mijenjaju svoj oblik i postaju agresivnije, što im omogućava da prodru u nova tkiva.
Metastaziranje se može opisati kao niz koraka: ćelije se odvajaju od primarnog tumora, prodiru u krvne sudove, putuju kroz krvotok, zaustavljaju se u novim organima, prodiru u njihova tkiva i konačno se razmnožavaju.
“Mikrookruženje tumora – koje uključuje sve ćelije oko njega, ekstracelularni matriks i imune ćelije – može da igra ključnu ulogu u metastazama, jer stvara signale koji podstiču invaziju, rast krvnih sudova i preživljavanje ćelija raka”, dodaje dr Eriat.
Različite vrste raka imaju specifične mehanizme širenja:
Iako je metastaziranje još uvijek velika misterija u onkologiji, naučnici sve bolje razumiju faktore koji ga pokreću, otvarajući put ka efikasnijim terapijama i većim šansama za izlječenje, poručuje dr Eriat.
