Stari Grci vjerovali su da duše preminulih prelaze rijeku Stiks u zagrobni život uz pomoć Harona, mitološkog skeledžije.
Zanimljivo je da bi ovo drevno vjerovanje moglo imati bazu u nauci – najnovija istraživanja sugerišu da bi ljudski mozak mogao proizvoditi psihoaktivni spoj DMT (N,N-dimetiltriptamin) upravo u trenucima smrti, potencijalno objašnjavajući mistična iskustva onih koji su preživjeli iskustva bliske smrti (NDE – Near Death Experiences).
DMT je prirodno prisutan u biljkama i životinjama, a naučnici vjeruju da se može pronaći i u ljudskom mozgu. Kada se konzumira, uzrokuje intenzivne vizualne i auditivne halucinacije.
Istraživači s Imperial College London uporedili su iskustva osoba koje su preživjele iskustva bliske smrti s iskustvima ljudi koji su uzimali DMT. Njihovi nalazi sugerišu da mozak u trenucima smrti može sam proizvesti i osloboditi ovaj psihoaktivni spoj, što bi moglo objasniti pojavu vizija zagrobnog života, susrete s preminulim osobama ili osjećaj transcendencije.
Dejvid Luk, vanredni profesor psihologije na Univerzitetu Grinvič u Londonu, ističe da postoji neposredni dokaz da mozak proizvodi DMT u većim količinama u trenutku smrti, iako su takve studije do sada sprovedene samo na životinjama.
“Kod štakora je utvrđeno da njihovi mozgovi proizvode i ispuštaju velike količine DMT-a neposredno prije smrti, a s obzirom na slične kognitivne procese kod ljudi i životinja, možemo pretpostaviti da se to događa i kod nas”, kaže Luk.
Međutim, Ejmi Reikelt, neuronaučnica specijalizovana za neurodegenerativne bolesti, upozorava da različite vrste mogu imati različite načine proizvodnje i metabolizovanja neurotransmitera, pa su potrebna dalja istraživanja kako bi se dokazala ova teorija kod ljudi.
Kako bi testirali ovu hipotezu, istraživači s Imperial College London proveli su eksperiment na 13 učesnika, kojima su dali DMT ili placebo, a zatim ih zamolili da ispune standardizovani upitnik za mjerenje iskustava bliske smrti.
Njihovi nalazi, objavljeni u časopisu “Frontiers in Psychology” (2018.), pokazali su “zapanjujuću sličnost” između DMT stanja i NDE-a, što zahtijeva dalja istraživanja.
Godine 2023., David Luk je koautor druge studije koja je dodatno istražila ovaj fenomen, intervjuišući osobu koja je doživjela i iskustvo bliske smrti i DMT trip (s molekulom 5-MeO-DMT – spojem sličnim DMT-u, ali slabijeg i kraćeg djelovanja).
Rezultati su pokazali visok nivo sličnosti između ova dva iskustva, uključujući: ulazak u drugačije svjetove, susret s nepoznatim bićima – bilo prijetećim ili dobroćudnim, osjećaj sinestezije (miješanje čula), osjećaj lucidnog sanjanja, perinatalnu regresiju (povratak u stanje slično fetalnom periodu).
“Postoji značajna sličnost između iskustava bliske smrti i psihoaktivnih stanja, naročito u aspektima kao što su gubitak ega, transcendencija vremena i prostora, te mistična iskustva”, navodi se u studiji.
Međutim, istraživači su uočili i neke ključne razlike. U iskustvima bliske smrti često se pojavljuju: susret s preminulim osobama, pregled vlastitog života (tzv. “životni film”), viđenje praga između života i smrti (bijela svjetlost, vrata ili prolaz).
Ove specifične pojave nisu bile prisutne u DMT tripovima, što sugeriše da nisu nužno povezane s djelovanjem ove molekule.
Iako studija ne dokazuje da je DMT isključivi uzrok iskustava bliske smrti, sugeriše da bi mogao biti dio složenog neurohemijskog procesa u trenutku smrti.
Poznato je da mozak tada prolazi kroz dramatične neurohemijske promjene, uključujući iznenadne nalete serotonina i noradrenalina, koji regulišu emocije, stres i svijest.
DMT bi mogao igrati ulogu u ovom procesu, pogotovo jer je ranije pronađen u ljudskoj krvi, urinu i cerebrospinalnoj tekućini. Ako se pokaže da je prisutan i u mozgu u trenutku smrti, to bi moglo značiti da ima važnu ulogu u našem doživljaju umiranja.
Za sada, naučnici nastavljaju istraživanja kako bi došli do konačnog odgovora – da li je DMT zaista “skeledžija” koji nas vodi preko granice života i smrti.
